به گزارش ایکنا؛ نشست «بررسی نظام آموزش و پرورش ایران پس از انقلاب اسلامی با تأکید بر تربیت اجتماعی» سه‌شنبه، ۲۸ بهمن‌ماه  به همت مرکز مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم برگزار شد. در این نشست، مهدی نوید ادهم، مشاور عالی وزیر آموزش و پرورش در اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: تربیت اجتماعی در کشور ما به دلیل اهمیتی که اسلام به این مسئله می‌دهد، همواره مورد توجه بوده است. خصوصاً با توجه به قرائتی که امام خمینی از اسلام داشتند و اسلام را دین اجتماعی می‌دانستند و نه دین فردگرا و همواره کارکرد اجتماعی عبادات را مورد توجه قرار می‌دادند؛ مثلاً تبیینی که ایشان از موسم حج دارند، با تبیین دیگر صاحب‌نظران اسلامی متفاوت است، چراکه دیگران بر جنبه عبادی و فردی حج تأکید دارند، اما ایشان بر کارکردهای سیاسی و اجتماعی آن تأکید داشتند. با توجه به این قرائت از اسلام، از همان روزهای اول انقلاب، اهداف اجتماعی و تربیت اجتماعی در نظام تربیتی کشور مورد توجه بوده است.

وی افزود: من چند عدد و رقم خدمتتان عرض کنم. ما در آموزش و پرورش همه فعالیت‌مان برای تحقق اهداف مصوب شورای عالی آموزش و پرورش است. در سال ۷۷ در این شورا، اهداف گروه‌های تحصیلی تصویب شد و پنجاه و شش هدف کلی در نظر گرفته شد که البته این اهداف خُرد شد. از این پنجاه و شش هدف کلی، بیشترین سهم به اهداف اجتماعی تعلق داشت؛ یعنی دوازده مورد از اهداف اجتماعی بود و کمترین سهم به اهداف اعتقادی تعلق داشت. این نشان می‌دهد سیاستگذاران و کارشناسان نظام آموزشی به این مسئله توجه داشتند. شورای عالی در سال ۷۹ مجدداً اهداف را بازنگری کرد. ما در این سال پنجاه و شش هدف کلی داشتیم که سیصد و دو هدف جزئی از آن تدوین شد. از این تعداد، دوازده مورد هدف اجتماعی داشتیم. در سال ۹۷ مجدداً این اهداف را بررسی کردیم و پنجاه و شش هدف کلی و سیصد و دو هدف جزئی را به یازده هدف کلی و شصت و هفت هدف جزئی تقلیل دادیم. در این شصت و هفت هدف جزئی، یازده هدف را به اهداف تربیتی و اجتماعی اختصاص داریم؛ یعنی هدف‌ها را در ساحت‌های ششگانه تقسیم‌بندی کردیم و یازده هدف را به اهداف اجتماعی اختصاص دادیم. بنابراین، از ابتدای امر تا امروز در سیاستگذاری و تدوین اهداف که مهمترین عنصر برنامه‌ریزی آموشی است و جهت حرکت ما را مشخص می‌کند، اصلی‌ترین عنصری که به آن پرداختیم، تربیت اجتماعی است که مبتنی بر مبانی دینی و اعتقادی است.

مشاور وزیر آموزش و پرورش با ذکر یک مثال قرآنی تصریح کرد: یک آیه زیبا در قرآن است که می‌فرماید: «وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَى كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ؛ همان‌گونه كه شما را نخستين بار آفريديم [اكنون نيز] تنها به سوى ما آمده‏‌ايد». این آیه بر هویت فردی در کنار هویت جمعی اشاره دارد. همچنین من یک بار روی سوره شمس تأمل می‌کردم دیدم. ابتدای آیه می‌فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا» یعنی انسان‌هایی به موفقیت می‌رسند که خودشان را تزکیه کنند و انسان‌هایی که خودشان را تزکیه نکنند، زیان می‌کنند. بعد بلافاصله بحثی را مطرح می‌کند که به نظر می‌رسد با آیات قبلی هیچ ارتباطی ندارد: «كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْوَاهَا» در اینجا داستانی از قوم ثمود را مطرح می‌کند. من روی این مسئله خیلی فکر کردم و به تفاسیر مراجعه کردم و در نهایت یک برداشتی از ارتباط آیات کردم. به نظرم بحث بسیار جدی است که با بحث جلسه ما هم مناسبت دارد. خداوند بعد از اینکه می‌فرماید انسان‌های رستگار انسان‌هایی هستند که تزکیه کردند، از یک قوم نام می‌برد که در این قوم یک اتفاقی افتاد و ناقه پیامبر خدا را از بین بردند. قرآن تصریح دارد: «إِذِ انْبَعَثَ أَشْقَاهَا» یعنی شقی‌ترین آنها ناقه را از بین برد، در عین حال می‌فرماید همه را عذاب کردیم: «فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاهَا»، این آیه بیانگر مسئولیت اجتماعی است؛ یعنی در جامعه همگان مسئولیت دارند. درست است که یک نفر خطا می‌کند، ولی وقتی فضای اجتماعی آلوده شد، همه باید جواب بدهند و خشک و تر با هم می‌سوزند. این آیه هم مصداق این امر است. درست است که انسان‌های اهل تزکیه رستگار هستند، ولی تزکیه فردی کافی نیست و ما نسبت به جامعه هم مسئولیت داریم. اگر بخواهم خوب زندگی کنم، باید جامعه‌مان خوب باشد، پس هم به فرد صالح نیاز داریم و هم به جامعه صالح نیاز داریم. جامعه صالح نیازمند پرداختن به تربیت اجتماعی است.

برنامه‌ تربیت اجتماعی در آموزش و پرورش 

وی در ادامه به برنامه‌های آموزش و پرورش برای تربیت اجتماعی اشاره کرد و گفت: بعد از اینکه این اهداف در شورای عالی آموزش و پرورش تنظیم شد، مبنای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی قرار گرفت. هم آموزش‌های رسمی ما در راستای تحقق این هدف شکل گرفت و هم آموزش‌های غیر‌رسمی و فوق برنامه. در آموزش‌های رسمی از دیر زمان در کتاب‌های درسی علوم اجتماعی این مباحث مطرح بوده است و به تناسب شرایط سنی، مباحثی درباره شناخت قانون، نظم و بهداشت و ... مطرح شده است. در فعالیت‌های غیر‌رسمی هم این کار انجام شده که متکفل این بحث معاونت امور تربیتی ما بود. در سال‌های اخیر چند کار خیلی خوب در این زمینه انجام شده است. ارقامی را درباره کارهای انجام‌شده مطرح می‌کنم.

نوید ادهم تصریح کرد: یکی از اقدامات، که سال به سال پررنگ می‌شود، تشکل‌های دانش‌آموزی است. غیر از اینکه بچه‌ها در مدرسه به عنوان یک محیط اجتماعی حضور دارند، تشکل‌هایی داریم که خاص این موضوع است؛ مثل اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش آموزان که حدود هشتاد هزار عضو دارد. همچنین پنج میلیون دانش‌آموز عضو بسیج هستند. پانصد هزار دانش‌آموز عضو بخش جوانان هلال احمر هستند. اینها گروه‌هایی هستند که مسئولیت اجتماعی را در دانش‌آموزان تقویت می‌کند. در جریان کرونا، سفیران سلامت را داشتیم که مشابه همیاران پلیس بود. این اقدام از سوی مدیران و معلمان انجام شد و مهارت‌های لازم را به بچه‌ها داد. بحث دیگر شوراهای دانش‌آموزی است که بسیار موثر است و بچه‌ها در این قالب، تمرین مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌کنند. امسال یازده میلیون دانش‌آموز در رأی‌گیری شوراها حضور داشتند و هفتصد هزار شورا تشکیل شد که این شوراها از مدرسه شروع می‌شود و در نهایت مجلس دانش‌آموزی شکل می‌گیرد. واقعاً استعدادها آنجا شکوفا می‌شود. ما امسال مناطق منطقه‌ای دانش‌آموزی را هم داشتیم که دانش‌آموزان در آن مانند نماینده مجلس فکر می‌کنند و حرف می‌زنند. یککار دیگری که امسال انجام شد، مربوط به خبرگزاری پانا است. امسال در برنامه داریم که پنج هزار خبرنگار دانش‌آموز داشته باشیم. خبمهارت خبرنگاری یک مهارت چندوجهی است و هر فردی نمی‌تواند خبرنگار باشد. ما می‌خواهم این مهارت‌ها را با این طرح تقویت کنیم. یک کار دیگر اردوهای دانش‌آموزی است. اردوهای ما معمولاً محور اصلی کارش مهارت‌های اجتماعی است. شما دانش‌آموز را از مدرسه و خانواده جدا می‌کنید و به یک اردوگاه می‌برید و در کنار هم زندگی اجتماعی می‌کنند.

وی در ادامه به اشاره به محوریت سند تحول بنیادین آموزش و پرورش اظهار کرد: در سال‌های اخیر، همه فعل و انفعالات ما ذیل سند تحول بنیادین و بر اساس منطق سند بنیادین و در راستای اهداف سند شکل می‌گیرد. در سند تحول، حرف اصلی این است که دنبال مدرسه تربیت‌محور می‌گردیم؛ مدرسه‌ای که گمشده‌اش تربیت باشد. الآن بسیاری از مدارس آموزش‌محور هستند و ما منتقد آن هستیم. باید سیستم را بازخوانی کرد و روش‌های آن را تغییر داد تا مدارس ما تربیت‌محور شود. تربیت فقط منحصر در تربیت علمی نیست و در کنار این، دنبال اهداف اقتصادی، هنری و تربیت سیاسی اجتماعی اخلاقی و عبادی هم می‌گردیم. بحث دوم این است که بهترین سن تربیت‌پذیری مقطع ابتدایی است. لذا اولولیت اصلی سند آن دوره است. پس وقتی بحث تربیت مطرح می‌شود، باید روی دبستان متمرکز شویم و در آن دوره آموزش‌های لازم را به بچه‌ها ارائه بدهیم. سومین بحث این است چه عنصری این کار را می‌کند؟ معلمین در همه دوره‌ها حرف اول را در فرآیند تعلیم و تربیت می‌زنند. باید کاری کنیم معلمان ما مهارت‌های لازم را در این زمینه کسب کنند و با این دید، دانشگاه فرهنگیان تأسیس شد تا فارغ‌التحصیلان این صلاحیت و توانمندی‌ها را داشته باشند.

وی در پایان گفت: در سال‌های گذشته، مجموعه آسیب‌هایی در حکمرانی ما وجود داشت که سبب شد آموزش و پرورش نتواند مسئولیت خودش را به خوبی انجام بدهد و  ما فرصت‌ها را از دست بدهیم. از اصلی‌ترین موانع این است که نقش آموزش و پرورش را در توسعه کشور کوچک می‌بینیم. ما باور نکردیم که اگر به دنبال توسعه می‌گردیم، باید از آموزش و پرورش شروع کنیم، اگر دنبال حل مسائل اجتماعی می‌گردیم، باید از آموزش و پروش شروع کنیم، اگر از بداخلاقی‌ها رنج می‌بریم، باید از آموزش و پرورش شروع کنیم. این خطای استراتژیک بود. شما ببینید کشورهایی که در چند دهه اخیر توسعه یافتند، همگی از تربیت کودکان شروع کرده‌اند.